Varlıkta "Mümkün" veya "Mecburî" Olma

Bismillahirrahmanirrahim

Varlıkta Allah'tan (cc) başka ne varsa "âlem" olarak adlandırılır. Âlem, sanatkarın varlığının bir alemi (işareti)dir. Kainatta görülen sanatlar, bir sanatkarı işaret eder.

نَّ ف۪ي خَلْقِ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِ وَاخْتِلَافِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ

لَاٰيَاتٍ لِاُو۬لِي الْاَلْبَابِۚ

Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelip gidişinde selim akıl sahipleri için gerçekten açık, ibretli deliller vardır.Al-i İmran.190

Alem, İki kısım olarak ele alınır. "Ayan" ve "araz".

Ayan, (izafî olarak)) kendi başına kâim olan (ifade edilen), varlığı sahih olan ve belli bir mahal ile ifade edilmeye ihtiyaç duyulmayan şeydir. Renkler, kokular gibi.

Araz ise başka bir şeyle kaim olan, mahalden ayrı düşünülmesi mümkün olmayan şeydir. Gül, masa vb. gibi.

Ayan iki kısımdır. Müfred (cevher) bölünemeyen (yapıtaşı) ve Mürekkeb (cisim). Cisim en az iki cevherden oluşur. Cisim, fizikte en az 3 boyutlu olmalıdır. Akaidde ise 2 cevher bir araya gelince cisim olur.

Araz, devamı olmayan şeydir. Başka bir şeyle kaim olan ve devamı olmayan şey manasındadır. Araz, ayana bağlıdır. Ancak ayanın zuhur etmesi araz sayesinde mümkündür. Mesela, kırmızı renk ayan kavramıdır. Ancak kırmızı rengin varlık aleminde zuhur etmesi araz cinsinden değişik varlıklar (gül, kan vb) ile olur.

Cevher, birleşmiş veya müteferrik olabilir ve mümkündür (varlığı ve yokluğu ayni derecede ihtimal dahilindedir). Varlığın ortaya çıkabilmesi için, mümkün olan varlığın (Caiz-el vücud) daha sağlam ve varlığı zorunlu bir varlığa dayanması lazımdır. Bu da  vacib-ül vücudu (varlığı zorunlu olan)  olmalıdır  Varlığı mümkün olan varlıklar, varlığı başka bir varlığa muhtaç olmadan zorunlu olarak var olana (vacib-ül vücuda) muhtaçtır. O da Allah’tır (cc).

اِنَّمَٓا اَمْرُهُٓ اِذَٓا اَرَادَ شَيْـًٔا اَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ

Bir şeyi dilediği zaman, O’nun emri o şeye ancak “Ol!” demektir. O da hemen oluverir.Yasin.82

Bu düşünce şekline Allahın varlığının “İmkan delili” denir. Bir ayette bu durum şöyle belirtilir.

Bir başka bakış açısı ile, mümkün olan (varlığı imkan dahilinde olan) varlık, varlığı vacip (mecburî) olan varlığa muhtaçtır. Mesela, bir yerde resim olması veya olmaması mümkündür. Ancak resim varsa, onu yapan bir ressamın olması zorunludur. Ayni şekilde, kainatta dünya gibi canlıların yaşamasına elverişli bir gezegenin olması veya olmaması mümkündür. Ancak eğer böyle bir gezegen ve canlılar varsa bunları yaratan ve hayat veren bir Zatın varlığı zorunludur. İşte bu düşünce tarzına "imkan delili" denmektedir.

…وَاللّٰهُ الْغَنِيُّ وَاَنْتُمُ الْفُقَرَٓاءُۚ …

…Allah ise, Ganiy (hiçbir şeye ihtiyacı olmayan) dır; asıl fakir (ve her halde Allah’a muhtaç) olan sizlersiniz…Muhammed.38

İmkan delili ile vardığımız bir diğer nokta, bütün "mümkün" olan varlıkların varlıklarının ortaya çıkması ve devam edebilmesinin varlığı zorunlu olan ile kaim olmasıdır.  Bu da ayrıca “Kayyumiyet” manasına kapı açar.

…اَللّٰهُ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَۚ اَلْحَيُّ الْقَيُّومُۚ

Allah, O'ndan başka tanrı yoktur; O, hayydir, kayyûmdur…Bakara.255

Kayyumiyet, bir şeyin ayakta durmasının veya varlık halinin devamının sağlanmasıdır. Allah Teâlâ kainatı yoktan var ettiği gibi ayrıca varlığın devamını da sağlamaktadır. Bu da kainata her an müdahale etmesi manasındadır.

يَسْـَٔلُهُ مَنْ فِي السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِۜ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ ف۪ي شَأْنٍۚ

Göklerde ve yerde bulunanların hepsi O’ndan ister (O’na muhtaçtır). O her an yaratma halindedir.Rahman.29

Kainatta bu "Kayyumiyet" bir an aksasa tüm varlık toz zerreleri gibi dağılır, gider. Fizik ilmi bu durumu bir nebze keşfetmiş ve varlıklar arasında çekim yasası vb. gibi kavramlar ortaya atmıştır. Aslında durum çok daha karmaşıktır.

Günümüzde kuantum düşünce felsefesi, bu durumu bir başka açıdan ortaya koymuş ve çeşitli düşüncelerimize ve inançlarımıza kainatın cevap verdiğini, olayların bunlara göre geliştiğini söylemektedirler. Söyledikleri bir bakıma doğrudur, ancak aslında bize cevap veren kainatı yaratandır. Düşünce ve dualarımız vesilesi ile tüm kainatı bizim hizmetimize koşturmaktadır.

Allah (cc) tüm insanlara doğru düşünmeyi, ibretle bakabilmeyi ve istikametli neticelere ulaşmayı nasip etsin.

Selâmetle...