Toplumsal Yapıların Oluşumu-Faaliyet

Bismillahirrahmanirrahim

İslam toplumsal hiyerarşide sosyal yapılara önem verir.  İslam, öncelikle aileyi ele alır.

يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذ۪ي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ

…مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَث۪يرًا وَنِسَٓاءًۚ

Ey insanlar, sizi tek bir nefisten (Âdem’den) yaratan, ondan da zevcesini (Havvâ’yı) yaratan ve onlardan birçok erkek ve kadın meydana getiren Rabbiniz (in emir ve yasaklarına karşı gelmek) ten sakının.Nisa.1

Toplumun şekillenmesi, önce sayıca artmaya bağlıdır. Aile kurumu bu şekilde toplumsal yapılanmanın da çekirdeğini oluşturur. Toplumda değişik sosyal yapıların şekillenmesi, toplumun ihtiyaçlarına göre oluşur. Bunlar ilk planda idare, güvenlik ve eğitimdir.

   Öncelikle her peygamber hem "önder" hem de “eğitimci” olarak karşımıza çıkar.

…قُلْ اِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللّٰهَ فَاتَّبِعُون۪ي يُحْبِبْكُمُ اللّٰهُ

De ki: Allah'ı seviyorsanız bana uyun da Allah da sizi sevsin…Al-i İmran.31

Bu ayette Resulullah'ın (sav) getirdiklerine (Kur'an), yaşayışına (sünnetine), söylediklerine (hadis), emirlerine uymak nazara verilmiştir. Böylece önderliği vurgulanmıştır.

كَمَٓا اَرْسَلْنَا ف۪يكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ اٰيَاتِنَا وَيُزَكّ۪يكُمْ

وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَۜ

Nitekim Biz size, ayetlerimizi okuyacak, sizi her kötülükten arıtacak, size kitabı ve hikmeti öğretecek ve bilmediklerinizi bildirecek aranızdan, bir Peygamber gönderdik.Bakara.151

Bu ayetle de Resulullah'ın eğitimcilik fonksiyonu vurgulanmıştır, Eğitimcilik, daha sonraki dönemlerde kurumlaşarak Ashab-ı suffa topluluğundaki gibi medrese faaliyetlerinin de çekirdeğini oluşturmuştu.

   Toplumların bir diğer ihtiyacı da “güvenlik”tir. İnsan dünyada var olduğundan itibaren çeşitli tehlikeler altındadır. Bunlardan birisi diğer insanların saldırılarıdır. Asrı saadeti dikkate alırsak, müslümanların güvenliği öncelikle Mekkede toplandıkları evde gizlilik ile sağlanmıştı. Yani müşriklerin haber almaları engellenmişti. Daha sonraki aşamalarda ise Resulullah (sav) müşriklerin faaliyetlerinden haber almak için çeşitli sahabeleri görevlendirmişti. Bedir savaşı öncesi, Mekke ordusu hakkında yakalanan müşriklerden bilgi edinmişti. Medine döneminde, çevre hakkında istihbarat amacı ile çeşitli seriyyeler tertip etmişti. Bu durum, İslam Medeniyetindeki “haber alma” kurumunun ilk çekirdeğini teşkil eder. Hz Yakup (as) ile ilgili olarak Kur'an'da bu hususa işaret vardır.

…يَا بَنِيَّ اذْهَبُوا فَتَحَسَّسُوا مِنْ يُوسُفَ وَاَخ۪يهِ

“Ey oğullarım! Gidin Yûsuf’u ve kardeşini araştırın…Yusuf.87

Güvenlikle ilgili bir diğer boyut, düşmanlara karşı düzenli birliklerin hazırlanmasıdır.

وَاَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِه۪ عَدُوَّ

…اللّٰهِ وَعَدُوَّكُمْ وَاٰخَر۪ينَ مِنْ دُونِهِمْۚ لَا تَعْلَمُونَهُمْۚ اَللّٰهُ يَعْلَمُهُمْۜ

Allah düşmanlarıyla size düşman olanları ve bunlardan başka sizin bilmediğiniz, fakat Allah'ın bildiği düşmanları korkutmak için onlara karşı kullanmak üzere gücünüz yettiği kadar kuvvet ve besili at hazırlayın…Enfal.60

Bu ayetle, “ordu” ve “emniyet” kurumu işaret edilmiştir.

Toplumsal yapılanmada daha sonra iş/ticaret, adalet, siyaset faaliyetleri ve bunlarla ilgili yapılar gelir. 

…وَاَحَلَّ اللّٰهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبٰو…

…Oysa Allah, alışverişi helal, faizi haram kılmıştır…Bakara.275

Alışveriş, İslam hukukunda geniş bir yer tutar ve ticari kurumların temelini teşkil eder.

…وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَكُمْ لِتُحْصِنَكُمْ مِنْ بَأْسِكُمْۚ

Ve ona, sizi savaşlarda koruması için zırh yapma sanatını öğrettik…Enbiya.80

Bu ayetlerle ticaretin ve sanatın temelleri atılmıştır. Daha sonra bu faaliyetleri icra etmek için çeşitli ticaret ve esnaf teşkilatları kurulmuştur.

… اِذَا قَضَى اللّٰهُ وَرَسُولُهُٓ اَمْراً…

Allah ve Resulü, bir işe hükmettiği (bir konuda karar verdiği) zaman,..Ahzab.36

فَلَا وَرَبِّكَ لَا يُؤْمِنُونَ حَتّٰى يُحَكِّمُوكَ ف۪يمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْۙ ثُمَّ لَا يَجِدُوا

ف۪ٓي اَنْفُسِهِمْ حَرَجًا مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْل۪يمًا

Hayır, Rabbine andolsun ki aralarında çıkan anlaşmazlık hususunda seni hakem kılıp sonra da verdiğin hükümden içlerinde hiçbir sıkıntı duymaksızın (onu) tam manasıyla kabullenmedikçe iman etmiş olmazlar.  Nisa.65

Bu ayetler, "adalet" faaliyetlerine işaret etmekte ve toplumda adalet teşkilatının çekirdeğini oluşturmaktadır.

Sosyal yapının bir gereği de idarecilik ile ilgili hizmetlerdir.

…يَٓا اَيُّهَا الَّذ۪ينَ اٰمَنُٓوا اَط۪يعُوا اللّٰهَ وَاَط۪يعُوا الرَّسُولَ وَاُو۬لِي الْاَمْرِ مِنْكُمْۚ

Ey iman edenler! Allah'a itaat edin, Peygambere de itaat edin ve sizden olan emir sahibine de itaat edin…Nisa.59

Bu ayet ise Resulullah’a ve halifelerine (Allah’ın ayetlerine ve Resulullahın sünnetine uymak şartı ile ve bunlara uydukları konularda) kendilerine idarî işlerde tabi olunmasına işaret vardır. Bunun ilk uygulamasını Akabe biatlarında görmekteyiz. Böylece ilk planda aileden sonra toplumun idaresi ile ilgili ana esaslar belirtilmiştir. Toplumsal yapılanmanın “idarecilik” bölümü ele alınmıştır.

Allah cc İslam ümmetine Toplumsal yapılarını İslam esaslarına göre ve kendi Rızası doğrultusunda tanzim etmeyi nasip eylesin.

Selâmetle...