İslam'da Sosyal Yapılar

Bismillahirrahmanirrahim  

İnsan sosyal bir varlıktır. İslam dininin getirdiği esaslar, öncelikle kişinin birey olarak islâhından başlar ve sonra aşama aşama tüm topluma yayılır. Önce dar dairedeki sosyal yapılar ve sonra da medeniyetler gelir.

   İslam, öncelikle aileyi nazara verir;

يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذ۪ي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ

…مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَث۪يرًا وَنِسَٓاءًۚ

Ey insanlar, sizi tek bir nefisten (Âdem’den) yaratan, ondan da zevcesini (Havvâ’yı) yaratan ve onlardan birçok erkek ve kadın meydana getiren Rabbiniz (in emir ve yasaklarına karşı gelmek) ten sakının.Nisa.1

Bu ayette önce zımnen Hz.Adem'in (as) yaratılmış olduğu, sonra da ondan eşinin yaratıldığı belirtilmekle “çekirdek aile”ye işaret edilir. Daha sonra da onlardan üreyen insanlar ile “geniş aile”lelere işaret edilir.

…كَانَ النَّاسُ اُمَّةً وَاحِدَةً

İnsanlar, başlangıçta aynı dine inanan tek bir ümmetti…Bakara.213

Bu ayette, başlangıç insan topluluğunun ayni değerleri paylaşan tek bir yapı olduğu vurgulanır.

…فَبَعَثَ اللّٰهُ النَّبِيّ۪نَ مُبَشِّر۪ينَ وَمُنْذِر۪ينَۖ وَاَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ ف۪يمَا اخْتَلَفُوا ف۪يهِۜ …

…Sonra kimi iman kimi inkâr ederek anlaşmazlığa düştüler de Allah onlara, müjdeleyici ve uyarıcı peygamberler gönderdi…Bakara.213

Bu ayette, insanların ihtilafa düştükleri ilk konuların inançla ilgili hususlar olduğu belirtilir. Ancak bu ve benzeri tutumlar sebebiyle insanların değişik gruplara ayrılmaları da hikmet gereğidir.

…يَٓا اَيُّهَا النَّاسُ اِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَاُنْثٰى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَٓائِلَ لِتَعَارَفُواۜ

Ey insanlar! Doğrusu biz sizi bir erkekle bir dişiden yarattık. Ve birbirinizle tanışmanız için sizi kavimlere ve kabilelere ayırdık…Hucurat.13

Bu ayet ile, çekirdek aile olarak başlayan sürecin daha sonra geniş insan topluluklarının, değişik kavimlerin oluşumuna netice verdiği bildirilir. Değişik kavim ve kabilelerin yaratılmasının hikmetinin ise tanışma (kendini aidiyet olarak ifade etme) olarak belirtilir.

İnsanların teşkil ettikleri diğer sosyal yapılar (okul, iş ortamı vb) ancak bu aşamalardan sonra ve bu ilk sosyal yapının alt kademeleri olarak şekillenir. En büyük dairede ise büyük medeniyetler söz konusudur.

İnsanların teşkil ettikleri sosyal yapılar, her şeyden önce insanlar için uygun ortam sağlarlar ve temel fonksiyonları yerine getirirler. Üreme, korunma, birliktelik, geçim, eğitim vb. Ancak sosyal toplulukların fonksiyonları sadece bunlarla sınırlı değildir. İslam, bu insan topluluklarına ayrıca çok önemli bir vazife de yükler. Hz.Adem'in (as) yaratılmasında Halife olma durumu ayetlerde vurgulanmıştır. İnsan topluluklarında da (değişik mertebelerde ve daha geniş manada) halifelik görevinin gerekleri işaret edilmiştir.

Öncelikle kişisel bazda Tevhid hali…Daha sonra da Allah'ın hükümlerini ve hakimiyetini yeryüzüne yaymak için her mertebede çaba sarfetmek.

… وَقَاتِلُوهُمْ حَتّٰى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدّ۪ينُ كُلُّهُ لِلّٰهِۚ 

Fitne ortadan kalkıncaya ve din tamamen Allah'ın oluncaya kadar onlarla savaşın!..Enfal.39

Bu ayette, yeryüzünde fitne kaynağı olan kaynaklara ve zulme karşı mücadele verilerek yeryüzüne iyilik ve güzellik olan Allah’ın hükümlerinin ve Tevhidin hakim olması için çaba gösterilmesi gerektiği belirtilir. Bu mücadele aynı zamanda insan topluluklarının (izâfî) iktidar durumunu da temin eder.

وَعَدَ اللّٰهُ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْاَرْضِ

… كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذ۪ينَ مِنْ قَبْلِهِمْۖ 

Allah, içinizden iman edip dünya ve âhiret için yararlı işler yapan kimselere vaad etti ki, kendilerinden öncekilere verdiği gibi onlara da yeryüzünde hâkimiyet verecek…Nur.55

İnsan topluluklarının önce kendilerini inkar ve şirk zulmünden kurtarmak, daha sonra da tüm insanlığı zulümlerden temizlemek görevi vardır. Bunun aksi durumda, yani gerek inkar ile zulüm etme, gerekse Tevhid davasını yayma görevini yerine getirmeme durumunda ise direk veya dolaylı olarak zulüm etme durumuna düşmektedir. Bu duruma düşen topluluklar ise tarihte sünnetullah ile cezalandırılmıştır.

… وَلَقَدْ اَهْلَكْنَا الْقُرُونَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَمَّا ظَلَمُواۙ

Andolsun ki sizden önce gelip geçen nice toplulukları zulmettikleri için helak ettik. ..Yunus.13

Bu ayet, küfür ve inkar ile direk olarak zulüm içinde olan topluluklarla ilgilidir. Ancak bu gibi topluluklara genel olarak mühlet ve fırsat verilmekte, dünyalık nimetler de adeta üzerlerine yağdırılmaktadır.

وَلَا يَحْسَبَنَّ الَّذ۪ينَ كَفَرُٓوا اَنَّمَا نُمْل۪ي لَهُمْ خَيْرٌ لِاَنْفُسِهِمْۜ اِنَّمَا نُمْل۪ي

لَهُمْ لِيَزْدَادُٓوا اِثْمًاۚ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُه۪ينٌ

İnkâr edenler sanmasınlar ki, kendilerine mühlet vermemiz onlar için daha hayırlıdır. Onlara ancak günahlarını arttırmaları için fırsat veriyoruz. Onlar için alçaltıcı bir azap vardır. Al-i İmran.178

Günümüzde insanlık alemine her türlü kötülüğü yaptıkları halde müreffeh halde yaşayan batı dünyası buna örnektir. Ancak İslam toplulukları da tevhidi yaymak görevlerini yerine getirmemeleri durumunda dolaylı olarak sorumlu tutulmuşlardır.

… اِلَّا تَنْفِرُوا يُعَذِّبْكُمْ عَذَابًا اَل۪يمًا وَيَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ

Eğer toplanıp seferber olmazsanız Allah sizi elem veren bir azapla cezalandırır, yerinize başka bir topluluk getirir…Tevbe.39

Bu ayette, İslam toplumunun da vazifelerini yerine getirmemesi durumunda tarihi olarak cezalandırılacağı haber verilmiştir. Tarih bunun örnekleri ile doludur. Pek çok İslam devleti İ'lây-ı kelimetullaha (Allahın adını ve tevhidi yaymak) riayet ettiklerinde yükseliş yaşamışlar, keyif ve saltanat sürmeye kalktıklarında ise çöküşe uğramışlardır.

Bu durum, her sosyal yapının (aile, okul, iş hayatı) esas görevinin kendisine ait görev tanımları ile (ilim, ticaret, nesil yetiştirmek) Tevhidi yaymak olduğunu ve diğer fonksiyonlarının buna destek olmak amacıyla sonra geldiğini vurgular. Her mertebedeki toplumsal yapı, görevlerini tevhid perspektifi ve şuuru ile ifâ etme durumundadır.

Allah (cc) ümmeti Muhammed'e (sav) görevlerini hakkıyla yerine getirmeyi nasip eylesin

Selâmetle...