Felsefede Argümantasyon ve İslam'da İstidlâl

Bismillahirrahmanirrahim

   Felsefede bir başka boyut, argümantasyondur. Argümantasyon, başlangıçtaki delil niteliğindeki önermelerden (argüman) yola çıkarak yeni bir önermeye yani sonuca varmaktır.

• Bütün verimli topraklar yeterli miktarda bor içerirler

• X bölgesindeki topraklar verimlidir

• O halde X bölgesindeki topraklar yeterli miktarda bor içerir

   Dinî anlamında tefekkürün bir boyutu, özellikle itikadla ilgili konularda somut olarak duyu organlarımızla görmediğimiz şeyleri akıl yolu ile bulmak için düşünmeyi sistemli olarak kullanmaktır. İslam'da tefekkürün bir boyutu olarak çeşitli bilgi ve delillerden yeni bir sonuç oluşturma faaliyetine "istidlâl" denilir. Kur'anda istidlâlin değişik örnekleri vardır;

اَلَّذ۪ينَ يَذْكُرُونَ اللّٰهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلٰى جُنُوبِهِمْ

وَيَتَفَكَّرُونَ ف۪ي خَلْقِ السَّمٰوَاتِ وَالْاَرْضِۚ

رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هٰذَا بَاطِلًاۚ سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ

Onlar ayakta iken, otururken, yan yatarken Allah'ı anarlar; göklerin ve yerin yaratılışını düşünürler: "Rabbimiz! Sen bunu boşuna yaratmadın, Sen münezzehsin. Bizi ateşin azabından koru"Bakara..191

Bu ayetlerden hareketle, argümantasyon (istidlal) sürecimiz şöyle işleyecektir.

ö1.Göklerin ve yerin muhteşem ve düzenli yapısı ve kusursuz sistemi vardır.

ö2.Bir şeyde düzenlilik ve sistem varsa, şuur sahibi bir varlığın eseri olması icap eder.

s.O halde Göklerin ve yerin bir yaratıcısı vardır.

Kur'an'da istidlâlin başka bir örneği;

اَللّٰهُ لَٓا اِلٰهَ اِلَّا هُوَۙ الْحَيُّ الْقَيُّومُۜ

Allah, kendisinden başka hiçbir ilâh bulunmayandır. Diridir, kayyumdur.Al-i İmran.2

فَلَمَّا جَنَّ عَلَيْهِ الَّيْلُ رَاٰ كَوْكَبًاۚ قَالَ هٰذَا رَبّ۪يۚ فَلَمَّٓا اَفَلَ قَالَ لَٓا اُحِبُّ الْاٰفِل۪ينَ

Nitekim gecenin karanlığı bastırdığı zaman, gökte bir yıldız gördü ve haykırdı: “Söyleyin, bu mu benim Rabbim?” Ama yıldız kaybolunca “Ben kaybolup, batıp giden şeyleri sevmem” dedi.En’am.76

Bu ayetlerden hareketle, argümantasyon (istidlal) sürecimiz;

ö1.İlah olmaya layık olan bir varlığın diri (ölümsüz, kaybolmayan) ve kayyum (her an varlığı ayakta tutan) özelliklerde olması gereklidir

ö2.Yıldızlar kaybolup giderler. (Ayette belli bir zaman diliminde görünmez olurlar, kozmolojik olarak da yıldızların bir ömürleri vardır)

s.O halde Yıldızlar ilah olamazlar.

Kur'anda istidlalin bir başka örneği de şöyledir;

...قَالَ اِبْرٰه۪يمُ فَاِنَّ اللّٰهَ يَأْت۪ي بِالشَّمْسِ مِنَ الْمَشْرِقِ فَأْتِ بِهَا مِنَ الْمَغْرِبِ

فَبُهِتَ الَّذ۪ي كَفَرَۜ وَاللّٰهُ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِم۪ينَۚ

...İbrahim dedi ki: Şüphe yok ki Allah, güneşi doğudan çıkarmada, sen batıdan doğdur. İnanmayan, bu söze şaşırıp kalmıştı. Allah zalim kavmi doğru yola sevketmez ki.Bakara.258

ö1.Rab olmaya layık olan bir varlığın güneşi doğudan veya batıdan doğurmaya gücünün yetmesi gereklidir

ö2.Rab olduğunu iddia eden kişi (Nemrut) güneşin batıdan doğdurma isteği karşısında şaşırmış (aciz kalmış)tır

s.O halde Nemrut Rab olamaz

İslam dini, öğretilerinde tefekkür ve istidlâl yöntemlerini sıkça kullanır. Böylece, körü körüne teslimiyeti değil, aklen ve kalben tam anlamı ile tatminden sonraki teslimiyeti teşvik eder.

Allah cc tüm insanlara aklını doğru şekilde ve istikametli kullanmayı, doğru düşünmeyi ve doğrulara varmayı nasip eylesin.

Selâmetle...